लेणी

सुंदर, मोहक आणि ऐतिहासिक बेडसे लेणी

महाराष्ट्रात प्रत्येक लेणींचे एकएक वैशिष्ट्य आहे. काही ठिकाणी सुंदर कलाकुसर आणि शिल्पे, तर काही ठिकाणी देखणा दर्शनी भाग (व्हरांडा), तर काही ठिकाणी अप्रतिम चित्रकला तर काही ठिकाणी वेधक वास्तुशिल्प ( Architectural View ) दिसून येते. मावळ तालुक्यातील बेडसा लेणी ज्यांनी पाहिली असेल त्यांनी तेथील अलौकिक कलात्मकता नक्कीच बघितली असेल. GBPP च्या गॅझेटमध्ये ( Gazetteer of […]

लेणी

बोधिसत्व अवलोकितेश्वर; दहा मुख कोरलेले एकमेव शिल्प कान्हेरीच्या लेणीत

भारताचा प्राचीन इतिहास पाहिला तर तिथल्या कलावास्तूवर बौद्ध काळातील तत्त्वाचा व तत्त्वज्ञानाचा परिणाम झालेला दिसून येतो. बौद्ध चैत्य ,स्तूप, विहार यांच्या माध्यमातून बौद्ध धम्माचा जाज्वल्य इतिहास अजरामर झाला आणि येणाऱ्या पिढीला तो आदर्श ठरला. लेणी चैत्यगृह यावरील शिल्पकलेमध्ये बौद्ध प्रतीके व बौद्ध देवता यांचा समावेश केला गेला. बुद्धकालीन वास्तुवैभवा मुळे भारताचा प्राचीन इतिहास समजण्यास मदत […]

लेणी

कोंडाणे लेण्यांचा दर्शनी भाग कूठे आहे?

रायगड जिल्ह्यातील कर्जत जवळची कोंडाणे लेणी अती प्राचीन असून भंग झालेला त्याचा बराचसा भाग पाहून देखील एकेकाळी ही लेणी भव्य, रेखीव व कलाकुसरीने नटलेली असावीत हे ध्यानी येते. थेरवादी परंपरेच्या या लेण्या राजमाची किल्ल्याच्या उत्तर कडयाच्या खाली येतात. लेण्यांचा हा परिसर पावसाळ्यात अलौकिक सौंदर्याने नटलेला दिसतो. हिरवीगार वृक्षवल्ली, जागोजागी वाहणारे ओहोळ व मध्येच फेसाळत वाहणारे […]

लेणी

भारतातल्या पहिल्या कोरीव लेणींची निर्मिती आणि इतिहास

“भारतामध्ये कोरीव लेणींची निर्मिती ही सर्वात प्रथम सम्राट अशोक याच्या काळात झाली.बौद्ध भिक्षूंना हवा असलेला एकांत, ध्यान-धारणा , चिंतन-मनन करण्यासाठी लागणारी शांतता ही नगरात किंवा गावात निवास करुन मिळणारी नव्हती. या साठी त्याने मनुष्यवस्तीपासून दूर अशा डोंगरपरिसरात ही ‘शैलगृहे’ अर्थात ‘लेणी’ खोदविली. अशोक व त्याचा नातू दशरथ ह्यांनी बौद्ध भिक्खूंसाठी दक्षिण बिहारमधील बाराबर, नागार्जुनी, व […]

लेणी

बुद्ध लेणीं ते पांडव लेणीं – एक प्रवास

भारतातील सर्वात प्राचीन वास्तू (एखाद दुसरा अपवाद वगळता) या येथील पाषाणात कोरलेल्या “बुद्ध लेणीं” आहेत. हे एक ऐतिहासिक आणि पुरातत्वीय सत्य आहे. सम्राट अशोकाने बाराबार आणि नागार्जुनी डोंगरात (आत्ताच्या बिहार राज्यातील जहानाबाद जिल्ह्यात) सर्वात पहिल्यांदा लेणीं कोरून दान दिली. त्यानंतर ही अतिशय अभिनव कला इतर प्रदेशात रुजू लागली. महाराष्ट्रात पाषाणाच्या प्रचंड मोठी डोंगरांची रांग या […]

लेणी

लेण्याद्रीचे मूळ नाव काय?

महाराष्ट्रात अस्तित्वात असलेल्या प्राचीन बुद्ध लेणींना त्याकाळी अतिशय समर्पक अशी नावे देण्यात आली होती. ही नावे डोंगरांची किंवा शहराची, या लेणींच्या वैशिष्ट्याची किंवा या लेणींत राहत असलेल्या बौद्ध भिक्खुंच्या संघाची होती. जसे कि कण्हगिरी बुद्ध लेणी म्हणजे आत्ताची कान्हेरी बुद्ध लेणी (कान्हेरी डोंगर), तिरणहू म्हणजे त्रिरश्मी बुद्ध लेणी (त्रिरश्मी डोंगर)किंवा जाखीणवाडी बुद्ध लेणी (जाखीणवाडी हे […]

लेणी

लेण्यांचे नकाशे तयार करा..!

लेणी बघण्याची आवड समाजात निर्माण होत असून अनेक कुटुंब व ग्रुप तेथे बघण्यास, अभ्यास करण्यास व दीप लावण्यास जात असतात. पण बहुतेकांना त्या स्थानाची भौगोलिक माहिती ज्ञात नसते. अक्षांश व रेखांश काय आहे याची माहिती नसते. समुद्रसपाटीपासून त्या स्थळांची उंची किती हे माहीत नसते. यासाठी लेण्यांचा परिपूर्ण शास्त्रशुद्ध नकाशा जाणाऱ्या प्रत्येक ग्रुपने तयार करणे गरजेचे […]

लेणी

तरीही रेटून पांडव लेणी म्हणायचे म्हणजे ‘आयत्या बिळावर नागोबा’

महाराष्ट्रात लेण्यांचे भांडार आहे. व त्यांच्या ठिकाणावरून प्रत्येक लेण्यांची नावे वेगवेगळी आहेत. मात्र हरेक ठिकाणी त्याला स्थानिक लोक पांडव लेणी म्हणतात. आता महाभारतातील पांडव या सर्व लेण्यांच्या ठिकाणी कसे राहिले असतील या प्रश्नाचा कोणी विचार करीत नाही. लेण्यांमध्ये स्तुप आहे, शिल्पे कोरलेली आहेत, ब्राम्हीलिपीतील माहिती आहे, तरीही रेटून पांडव लेणी म्हणायचे म्हणजे ‘आयत्या बिळावर नागोबा’ […]

लेणी

आंध्रप्रदेशातील बेलम गुहेत बौद्ध भिक्खू दीड-दोन हजार वर्षांपूर्वी वास्तव्यास होते

आंध्रप्रदेश मध्ये १८८४ साली ब्रिटिश सर्वेअर रॉबर्ट ब्रूस फुट याने कुर्नूल जिल्ह्यामध्ये बेलम गावाजवळ डोंगराळ प्रदेशात एक गुहा शोधली. ही गुहा जवळ जवळ ३२२९ मीटर लांब आहे. त्यानंतर शंभर वर्षे या गुहेकडे कोणी लक्ष दिले नाही. मात्र १९८२ ते १९८४ मध्ये जर्मनी वरून गुहांचा शास्त्रीय अभ्यास करणाऱ्या ( Speleologist ) टीमने या गुहेचे संपुर्ण सर्वेक्षण […]

लेणी

आंध्रप्रदेशात इसवी सन पूर्व पहिल्या शतकातील बौद्ध लेणी सापडली

आंध्रप्रदेशातील पुरातत्वशास्त्रज्ञ आणि सांस्कृतिक केंद्र (सीसीव्हीए) विजयवाडा आणि अमरावतीचे मुख्य कार्यकारी अधिकारी ई.शिवनागी रेड्डी हे ४ ऑगस्ट रोजी रविवारी हेरिटेज जनजागृती मोहिमेच्या अंतर्गत सर्वेक्षण करत होते. विजयवाडापासून जवळच असलेल्या मोगलराजपूरम येथे सर्वेक्षण करत असताना धानमकोंडा टेकडीवर त्यांना कठीण खडकात कोरलेली इसवी सन पूर्व पहिल्या शतकातील बौद्ध लेणी आढळली. सध्या सीसीव्हीए अंतर्गत आंध्रप्रदेशात पुरातन वारसा जतन […]